NepalWatch

News Portal For Eeverything In Nepal from Nepal

२०८० चैत १५ गते

‘ट्रान्स–वुमन’को राजनीतिक यात्रा

पहिचानको लडाइँ आफ्नै पार्टीबाट

मितिः १६ मंसिर २०७८
स्थानः भृकुटीमण्डप, काठमाडौं
माहोलः राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीको एकता महाधिवेशन ।

बन्द सत्र चलिरहेको छ । राप्रपा महाधिवेशन प्रतिनिधि पार्टीको नयाँ नेतृत्वको चुन्न तम्तयार छन् । नेताहरू आ–आफ्नो उम्मेदवारीको प्रचार–प्रसारमा व्यस्त ।

त्यही बन्द सत्रमा भेटिइन् मोनिका शाही । गुलाबी कुर्ता–सलवारमा उपस्थित उनी तेस्रोलिंगी महिला हुन् । राप्रपाको क्रियाशील सदस्यमध्ये एकमात्रै तेस्रोलिंगी महिला ।

बन्द सत्रमा बोल्ने पालो आएपछि शाहीले पार्टीको विधानमा ‘अन्य’ कोटा नराखिएकोबारे कुरा उठाइन् । बोल्नका लागि तीन मिनेट समय पाउनु केहीअघिमात्रै उनले विधानमा ‘अन्य भन्ने कोटा नराखिएको मेसो पाएकी रहिछन् ।

एक केन्द्रीय सदस्यले शाहीलाई उक्त कुरा याद दिलाएपछि उनलाई भाउन्न भएको थियो । पार्टीका लागि योगदान दिए पनि विधानमै आफू र आफूजस्ताका लागि स्थान नदिएको कुरा सुनेपछि उनलाई उकुसमुकुस हुनु स्वाभाविक थियो ।
उनले यस सन्दर्भमा अध्यक्ष कमल थापासँग पनि कुरा गरिन् । भनिन्, ‘हाम्रो पहिचानलाई किन समाप्त पार्न खोज्नुभएको ? पार्टीको विधानमा अन्य भन्ने शब्द किन राखिएन ?’

थापाले संशोधनका क्रममा भूलचुक भएको हुनसक्ने बताउँदै फेरबदल गर्ने बताएका छन् । पुनः पार्टी नेतृत्वका लागि प्रतिष्पर्धामा उत्रिएका उनले केही महिनामै उक्त भूल सच्याउने आश्वासन दिएका छन् ।
‘मेरो लडाइ यहीँबाट सुरु हुन्छ, पार्टीको विधानमा अन्य भन्ने शब्द राखेरै छोड्छु,’ उनले भनिन्, ‘यो शब्द राखेपछि नै म र मजस्तै समुदायको आगामी राजनीतिक यात्रा सरल हुन्छ ।’

No description available.

राप्रपाका धेरैजसो नेता÷कार्यकर्ता राजनतिमा यौनिक अल्पसंख्यकको सहभागिताबारे कुरा उठ्नेबित्तिकै मोनिका शाहीको नाम लिन्छन् ।

मोनिकालाई पनि लाग्छ– पार्टीभित्र मौखिक सम्मानको कुनै कमी छैन । ‘विधानमा नभएपछि मौखिक सम्मानमात्रै भएर पनि के गर्नु ?,’ उनी भन्छिन्, ‘त्यसकारण पहिचानको लडाइँ आफ्नै पार्टीभित्र पनि चलिरहेको छ ।’

पार्टीभित्र आफ्नो पद सुरक्षित गर्न उनले यो मुद्दा उठाएकी भने होइनन् । उनलाई एकता महाधिवेशनमा खुलाबाटै केन्द्रीय सदस्यमा प्रतिष्पर्धा गर्ने धोको थियो । तर, अध्यक्ष थापालगायतका नेताले केन्द्रीय कमिटी सदस्यको लागि उनीलाई सिधै मनोनयन गर्ने आश्वासन दिएकाले उनी प्रतिष्पर्धाको दौडमा भने छैनन् ।
आश्वासनलाई विश्वास गर्ने हो भने पार्टीले गर्ने ५० जना केन्द्रीय सदस्यको मनोनयनमा उनी पनि पर्छिन् ।

पहिचान फेरियो, पार्टी फेरिएन
कैलालीकी मोनिका शाही तीन दशकअघि राप्रपा राजनीतिमा प्रवेश गर्दा पुरूष थिइन् । उनको नाम थियो– मनोज शाही ।
घरपरिवार नै राप्रपामा संलग्न उनको राजनीतिक यात्रा १८ वर्षबाट सुरु भएको थियो । उनले राजतन्त्रको वकालत गरेर राप्रपाको झण्डा बोक्दा माओवादी सशस्त्र जनआन्दोलन उत्कर्षमा थियो ।
राजाको पक्षमा बोल्नेवित्तिकै भौतिक आक्रमणको सम्भावनाको चुनौती मोलेर उनीले निर्धक्क राजाको पक्षमा भाषण दिँदै हिँडेकी थिइन् । नभन्दै माओवादीको फेला पनि परिहालिन् ।

उनी सुनाउँछिन्, ‘एकपटक गाउँनजिकै भएको कार्यक्रममा भाषण गरेर आएको थिएँ । दुई हप्तापछि माओवादी घरमै आइपुगे । समातेर गाउँले भेला भएको ठाउँमा लिएर गए । गाउँलेमाझ गिराउन र पछि जनताले नपत्याउन् भनेर निर्घात कुटपिट गरे ।’
खुट्टामा सुम्ला बस्नेगरि हाने । राजाको पछि लाग्न छोडेर माओवादीमा आउन आग्रह गरे । उनले मुख फर्काएपछि कपाल मुण्डन गरिदिए।

त्यो कारबाही भोगेपछि उनी झन् इखिए । झन् पार्टीमा सक्रिय भएर लागे । त्यतिबेलासम्म उनले आफू अन्य पुरूषभन्दा फरक भएको चाल पाइसकेकी थिइन् । शरीर पुरूषको भएपनि भावना र बानी व्यवहार सबै महिलाको । मेकअप गर्न मन लाग्ने, महिलाको लुगा लगाउन मनपर्ने ।
छोराको लुगा लगाउँदा जिउ नै भारी भएजस्तो लाग्थ्यो । कहिलेकाहीँ दिदीबहिनीको लुगा लुकि–लुकि लगाउँदा भने मन चङ्गा हुने ।

टीकापुरमा एकजना अटो संघका प्रतिनिधि हुनुहुन्छ । उहाँको श्रीमती पनि हुनुहुन्छ । सानै उमेरमा विवाह भएछ । पछिमात्रै आफू समलिंगी पुरुष भएको थाहा पाउनुभएछ ।

‘मुख्य समस्या त शौचालय जाँदा हुन्थ्यो । सार्वजनिक स्थानतिर हुँदा पुरूषको शौचालयमा जानुपर्छ भनेर उनी घन्टौं पिसाब च्यापेरै बस्थेँ’, उनी भन्छिन्, ‘दाइहरूसँग छिमेकीले सोध्दारहेछन्– तिम्रो भाइ हो कि बैनी हो ? दाइहरूसँग नाजवाफ भएको मैले चाल पाइसकेकी थिएँ ।’

आफूले गर्दा परिवारललाई दुःख भइरहेकोजस्तो लागेपछि उनलाई आत्महत्याको सोच पनि निकैपटक आयो ।
घरभित्र र राजनीति दुवैतिर लडाइँ चलिरहेको बेला शाही भने आफूभित्रकै लडाइँमा अल्झिरहेकी थिइन् । अरूभन्दा फरक भएको भन्नेबारे बोध त भइसकेको थियो तर, समाजको अघि खुलेर आउन गाह्रो थियो ।
द्विविधाबीच उनले निर्णय गरिन्, मनोजबाट मोनिका बन्ने । अब कार्यकर्ताले हिजोसम्म सर्ट पाइन्टमा देख्ने मनोजलाई कुर्ता सलवारमा देख्ने भए ।

No description available.

पहिचान नै बदल्ने निर्णय गर्दा उनी पार्टी राजनीतिमा कैलाली जिल्ला कमिटी सदस्य भइसकेकी थिइन् ।
पहिचान बदलिएपछि एकदिन पार्टी अध्यक्ष कमल थापाले कसैसँग भनेछन्, ‘उनी त तेस्रोलिंगी पो रहेछन् । यत्तिका समय यसरी गुम्सिएर बस्नुपरेको देख्दा दुःख लाग्यो ।’

पार्टी अध्यक्षले यत्ति भनेको सुनेपछि खुसीले उनको मुटु धक्क फुल्यो । तर, राजनीतिक रूपमा अध्यक्षको मौखिक बोलीले मात्रै पुगेको छैन उनीर्लाइ । व्यवहारिक पाटोमा अझै धेरै काम बाँकी नै भएको उनको भनाइ छ ।
उनी राजनीतिक रूपमा सक्रिय छिन् । वडा र पालिका हुँदै प्रदेश प्रतिनिधि भएकी हुन् । उसो त पुरुष पहिचान हुँदा नै मोनिकाले राजनीतिमा आफ्नो स्थान बनाइसकेकी थिइन् । त्यसैले पहिचान फेरिनुअघि र पछिको राजनीतिक जीवनमा केही फरक नपरेको उनको अनुभव छ ।

No description available.

‘राजनीतिमा आउनुअघि नै तेस्रोलिंगी महिला थिएँ भने यहाँसम्म आउन ठूलै चुनौती हुन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘पार्टीमा आफ्नो स्थान बनाइसकेको र मेरो योगदानबारे सबैले नजिकबाट बुझिसकेकाले पहिचान फेरिएपछि पनि केही फरक परेन ।’ उनी कैलाली जिल्लामा राप्रपाको संस्थापक सदस्य पनि हुन् ।

उनको हाउभाउ पहिलादेखि नै महिलाको जस्तो नै थियो । मात्रै भेष र नाम फेरिएको थियो । त्यसकारण पनि पार्टीका अन्य नेता तथा कार्यकर्तालाई उनलाई स्वीकार गर्न गाह्रो नभएको उनको बुझाइ छ ।

अर्को, आफ्नो कुरा स्पष्ट राख्ने र हक अधिकारबारे जानकारी भएका कारण पनि राजनीतिमा पहिचान फेरिएपछि गाह्रोे नभएको उनी बताउँछिन् । ‘राजनीति र कानून बुझेको हुँदा मलाई राजनीतिक जीवनमा पहिचान फेरिएपछिका दिन गाह्रो भएन । झनै उन्मुक्त भएकी छु,’ उनले भनिन् ।

माओवादी, एमाले र कांग्रेसमा पनि उनलाई पार्टी प्रवेशको प्रस्ताव नआएको होइन । पहिचान बदले पनि उनले पार्टी परिवर्तन गर्ने भने गरिनन् । राप्रपा नै किन ? प्रश्न आइरहन्छ । उनी भन्छिन्, ‘राष्ट्रिय स्वाधीनताबारे कुनै पनि पार्टीसँग स्पष्ट भिजन छैन । म राष्ट्रिय स्वाधीनताको पक्षमा छु, त्यसैले राप्रपामा छु ।’

मन्त्री हुने आत्मविश्वास
शाहीलाई राप्रपा सरकार जानेमा जति विश्वास छ, उत्तिकै विश्वास त्यसबेला आफू मन्त्री हुने पनि विश्वास छ । त्यो पदमा पुगेर आफ्नो समुदायका मुद्दाहरू बलियोसँग उठाउने इच्छा पनि छ ।

उनको अहिले पनि मुख्य लडाइँ पहिचानकै हो । अहिले उनीजस्तै तेस्रो लिंगी महिला÷पुरुषले नागरिकतामा परिवर्तित नाम राख्न पाएका छैैनन् । उनको आफ्नै नागरिकतामा नाम मनोज शाही नै छ । मन्त्री भएको खण्डमा उनले हल गर्ने मुद्दा नै लैंगिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक समुदायको पहिचानको हो । त्यसबाहेक पनि अनगिन्ती समस्या त छँदै छन् । तर, पहिचानको समस्या हल नभइ अन्य समस्या समाधान नहुने उनको बुझाइ छ ।

पहिचानको लडाइँ
शाहीलाई आफ्नो समुदायका व्यक्तिले एकान्तमा भेट्दा आफ्ना पहिचानका दुःख सुनाउँछन् । कतिपयले खुलेर आफ्नो पहिचान स्वीकार गर्न सकेका छैनन् । कैलालीकै एक व्यक्तिसँगको अनुभव सुनाउँदै उनले भनिन्, ‘टीकापुरमा एकजना अटो संघका प्रतिनिधि हुनुहुन्छ । उहाँको श्रीमती पनि हुनुहुन्छ । सानै उमेरमा विवाह भएछ । पछिमात्रै आफू समलिंगी पुरुष भएको थाहा पाउनुभएछ । श्रीमतीसँग श्रीमानको भूमिका निर्वाह गर्नुपर्ने र बाहिर भने वास्तविक भूमिका निभाउनुपर्दा साह्रै तनाव भएको गुनासो गर्नुभयो ।’

यसरी पहिचान थाहा पाएर पनि समाजको डरले भित्रभित्रै गुम्सिएर बस्नेहरू असंख्य भएको बताउँछिन् उनी । आफू मूलधारको राजनीतिमा पुगेपछि यस्ता मुद्दालाई बुलन्द रूपमा उठाउने उनको धोको छ ।
शाहीको मनमा थुप्रै प्रश्न छन् । नेपालमा दशौं लाखको संख्यामा यौनिक अल्पसंख्यक नागरिक छन् । त्यसमध्ये अधिकांश बेरोजगार छन् ।

‘मेरो लडाइ यहीँबाट सुरु हुन्छ, पार्टीको विधानमा अन्य भन्ने शब्द राखेरै छोड्छु,’ उनले भनिन्, ‘यो शब्द राखेपछि नै म र मजस्तै समुदायको आगामी राजनीतिक यात्रा सरल हुन्छ ।’

‘हामीले नेपालमै जागिर किन नपाउने ? हामीले आफ्नो जीवन साथी वैधानिक ढंगमा किन छान्न नपाउने ? हामीले अवसर किन नपाउने ? आर्मी, प्रहरी या लोकसेवा आयोगजस्ता संस्थामा हाम्रो समुदायले ठाउँ किन नपाउने ?,’ उनी प्रश्न प्रकट गर्छिन् ।
पार्टीमा अहिलेको कदम उनीको पहिलो प्रयास हो । उनीले बुझिसकेकी छिन्, राजनीतिमा नआइ यस्ता समस्या सहजै सम्बोधन हुने छैनन् । उनले बुझेकी छिन्– यी र यस्तै विषयलाई सम्बोधन गर्नै भएपनि उनीलाई मूलधारको राजनीतिमा जसरी पनि आउनु छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर १८, २०७८, १५:५९:००