टोकियो । जापानको होक्काइडोमा रहेको ओशिमा हन्टो प्रायद्वीपकाे सबैभन्दा दक्षिणी छेउमा एउटा मात्सुमा किल्ला रहेको छ । मात्सुमा सामन्तको रुपमा काम गर्थे जसले इडोमा सन् १६०३–१८६७ मा यो क्षेत्रमा शासन गरेको थियो ।

किल्लानजिकै तीन प्रमुख कालो ढुंगाले बनेको ‘कानको चिहान’ छ । चिहानको छेउमा एउटा चिह्नले यसको उत्पत्ति बताउँछ- ऐनु मानिसहरू, होक्काइडोमा बसोबास गर्ने आदिवासी जनजातिहरूले मात्सुमा सामन्तको क्रूर शासनविरुद्ध लडे तर १६६९ मा असफल भए ।

ऐनु नेताहरूको कान मात्सुमा सामन्तद्वारा काटिएको थियो र तीन कानहरुलाई चिहानमा गाडिएको थियो । ‘कानको चिहान’ ले प्राचीन समयमा गैर-ऐनु जापानीहरूको दमन विरुद्ध होक्काइडोमा ऐनु मानिसहरूको संघर्षलाई प्रकाश पार्छ ।

बस्ने ठाउँमा दमन

ऐनु मानिसहरू आफ्नो छुट्टै भाषा र संस्कृतिका साथ उत्तरी जापानी द्वीपसमूहमा बसोबास गरेको विश्वास गरिन्छ । तर गैर-ऐनु जापानीहरू उत्तरतिर सर्दै जाँदा ऐनु क्षेत्र बढ्दो रूपमा सङ्कुचित भयो ।

इडो अवधिसम्म गैर-ऐनु जापानीहरू होक्काइडोको दक्षिणी भागमा अघि बढेका थिए । यद्यपि ऐनु मानिसहरूको अझै पनि यस क्षेत्रमा बस्ने ठाउँ थियो ।

सन् १८६० को दशकको अन्तमा मेजी पुनःस्थापना भएपछि जापानी सरकारले होक्काइडोको विकास गर्यो । त्यो प्रक्रियामा ऐनु जनताले अभूतपूर्व उत्पीडन सहनुपरेको थियो ।

धेरै विज्ञहरूले आधुनिक होक्काइडो विकासको इतिहास ऐनुको रगत र आँसुको इतिहास भएको बताए ।

ऐनु प्रतिरोधका जापानी इतिहासकार ग्यो शिन्याले मेइजी सरकारको नीतिमा दुई भाग रहेको बताए । एउटाले ऐनु जनताको जग्गा खोसेर होक्काइडोलाई टेरा न्युलियस घोषणा गर्दै सरकारलाई सबै जग्गा राष्ट्रियकरण गर्ने र गैर-ऐनु जापानीहरूलाई सस्तो मूल्यमा बेच्ने अनुमति दिएको थियो ।

दोस्रो, ऐनु परम्परागत चलनहरू निषेधित थिए । ऐनुहरूलाई तिनीहरूको परम्परागत शैलीमा शिकार गर्न अनुमति दिइएन र तिनीहरूका छोराछोरीहरूलाई ‘शाही शिक्षा’ दिइयो ।

ऐनु नीतिमा नागरिक परिषद्का सदस्य मासाहिरो कोइजुमीले ऐनु भाषा मात्रै वञ्चित हुनु मानवअधिकार उल्लंघन भएको बताए । ऐनुलाई शिकार र माछा मार्न प्रतिबन्ध लगाइयो र जीविकोपार्जन गर्ने अधिकारलाई अस्वीकार गरियो ।

झुकाव संरक्षण नीति

सन् १८९९ मामेइजी सरकारले ऐनुका लागि तथाकथित संरक्षण कानून लागू गर्‍यो । तर जापानका धेरै विज्ञ र विद्वानहरूले ऐनुलाई संरक्षण गर्ने दाबी गर्ने थुप्रै उपायहरू ऐनुलाई जमिनबाट वञ्चित गर्न, ऐनु चलनमा प्रतिबन्ध लगाउने र ऐनु भाषा, संस्कृति र तिनीहरूको भाषाको नामसमेत हटाउन प्रयोग गरिएको बताए ।

मेइजी अवधिपछि त्यसपछिका जापानी सरकारहरूले ऐनु विरोधी नीतिहरू कायम राख्न र लागू गर्न जारी राखे । कुख्यात संरक्षण कानून सन् १९९७ सम्म समाप्त भएको थिएन ।

सन् २००८ जुनमा जापानले पहिलो पटक होक्काइडोको आदिवासी जनजातिको रूपमा ऐनुलाई आधिकारिक रूपमा मान्यता दियो ।

विशेषगरी सन् २००७ सेप्टेम्बरमा आदिवासी जनजातिहरूको अधिकारसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र सङ्घको घोषणा र आदिवासीहरूलाई संरक्षण गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय आन्दोलनपछि जापानले मान्यता दिएको हो ।

सन् २०२० जुलाईमा दक्षिणी होक्काइडोमा ‘राष्ट्रिय सिम्बायोसिस’ को विषयवस्तु अन्तर्गत उपापोय राष्ट्रिय ऐनु सङ्ग्रहालय र पार्क खोलियो । जापानी सरकारले यसलाई ऐनु परम्परा र संस्कृति जोगाउने माध्यमका रूपमा व्याख्या गरेको छ ।

यद्यपि भर्खरैको भ्रमणमा सिन्ह्वाका पत्रकारहरूले मेइजी युगमा ऐनु मानिसहरूको रगत र आँसुको इतिहासको थोरै उल्लेख पाए ।

गत वर्ष ऐनु नीतिमा नागरिक परिषद्ले होक्काइडो र अन्य ठाउँमा ऐनु जनताको सर्वेक्षण गरेको थियो । धेरैजसो ऐनुले जापानी सरकारको सहायता नीतिहरूलाई अस्वीकार गरेको, सरकारले मेइजी युगको अँध्यारो पक्षलाई कम गरेको र आदिवासी अधिकारका सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण मुद्दाहरूलाई बेवास्ता गरेको नतिजाहरुले देखाएको थियो ।

एकजना उत्तरदाताले सुविधाहरूले मुख्यतया ऐनु संस्कृतिलाई देखाएको तर ऐनुका मानिसहरूलाई मेजी सरकार अन्तर्गत बाँच्न पाउने अधिकारबाट वञ्चित गरिएको तथ्यलाई बेवास्ता गरेको बताएका थिए ।

जातीय भेदभाव विद्यमान

‘ऐनु’ जापानी भाषामा ‘आह, कुकुर’ भन्ने अर्थ लाग्छ । सन् २०२१ मार्चमा ऐनुले जापानी टिभी कार्यक्रममा एक प्रतियोगीको विरुद्धमा विरोध गरे जसलाई शब्दको अपमानजनक प्रयोगका लागि बोलाइएको थियो ।

जापानमा यस्तो घटना अनौठो छ । शिमिजुले आफूलाई विद्यालयमा दुर्व्यवहार गरिएको र अन्य विद्यार्थीहरूले गुफामा बस्ने व्यक्ति भनेर बोलाएको बताए ।

जापानी सरकारको सर्वेक्षणले पनि ऐनु विरुद्धको भेदभाव जापानी समाजमा निरन्तर समस्या भएको देखाएको छ ।

सन् २०१६ मा मन्त्रिपरिषद् सचिवालयले गरेको राष्ट्रिय सर्वेक्षण अनुसार ७२.१ प्रतिशत ऐनु उत्तरदाताहरूले विभिन्न सामाजिक परिस्थितिहरूमा भेदभाव र असमान व्यवहारको सामना गरेको बताए ।

जापानी लेखक सुनेहिरा फुरुयाले ऐनुविरुद्धको भेदभावको आधारभूत कारण भनेको सामान्य जापानीहरूले आफूले अन्य जातीय समूहहरूलाई आक्रमण गरेको वा सताएको विश्वास गर्दैन भन्ने बताए ।

जापानी विद्यालयहरूले आज विद्यार्थीहरूलाई ऐनु संस्कृतिको बारेमा सिकाउने भए तापनि उनीहरूले उत्पीडन र भूमि अभावको कथा सुनाउन सकेका छैनन् । तसर्थ इतिहासको यो कालो पक्षबारे सामान्य जापानीहरूलाई थोरै थाहा भएको उनले बताए ।

उनका अनुसार हालैका वर्षहरूमा जापानका ऐतिहासिक संशोधनवादीहरू र रूढिवादीहरूले गलत ऐतिहासिक तथ्यहरूको कडा वकालत गर्दै आएका छन् । जस्तै ‘जापानीहरू सज्जन थिए र इतिहासमा न्यायको मूर्त रूप’ तथा ‘जापानले अरू राष्ट्रहरूमाथि कहिल्यै आक्रमण गरेन वा भेदभाव गरेन’ भन्ने दाबी गर्ने । उनले भने, ‘देशमा विभेद छ ।’

नागरिक परिषद्का कोइजुमीका अनुसार देशले ऐनुको इतिहासलाई पर्याप्तरूपमा सम्बोधन गर्नुपर्दछ ।